Unikanie dark patterns na stronach www

Unikanie dark patterns na stronach www

Minęły wieki, a ludzkość nadal nie nauczyła się gry fair

Usiądź wygodnie, mam Ci do opowiedzenia bardzo ciekawą historię. Jestem przekonany, że dowiesz się z niej kilku bardzo przydatnych rzeczy. Oczywiście, nie chcę Cię zanudzać suchymi faktami – jesteś dla mnie zbyt ważny. Opowiem Ci tę historię w sposób, który z pewnością Cię zafascynuje i wciągnie.

Wyobraź sobie, że wracasz do domu po ciężkim dniu pracy. Chcesz po prostu usiąść wygodnie na kanapie, włączyć ulubiony serial i odpocząć. Ale zanim to zrobisz, postanawiasz szybko sprawdzić, czy nie pojawiła się jakaś nowa oferta, która mogłaby Cię zainteresować. Wchodzisz na stronę internetową jednego ze sklepów, który oferuje produkty, na które od dawna masz ochotę.

I tu zaczyna się prawdziwa przygoda. Strona wita Cię natłokiem informacji, kolorowych przycisków i wyskakujących okienek. Coś Cię kusi, aby kliknąć w jeden z nich. Robisz to i… o zgrozo! Okazuje się, że przypadkowo dodałeś do koszyka produkt, którego w ogóle nie chciałeś kupować. Próbujesz go usunąć, ale niemal niewidoczny przycisk “Rezygnuj” sprawia, że poddajesz się i kończysz zakupy.

Czy to brzmi znajomo? Jeśli tak, to właśnie stałeś się ofiarą tzw. “dark patterns” – podstępnych chwytów stosowanych przez twórców stron internetowych, aby skłonić Cię do zachowań, których tak naprawdę nie chcesz.

Ciemne wzorce – nowy sposób na starą sztuczkę

Dark patterns to nic innego, jak zakamuflowane sztuczki mające na celu manipulowanie użytkownikami stron internetowych. Choć mogą one przybierać różne formy, ich głównym celem jest wywoływanie u Ciebie niepożądanych zachowań – najczęściej impulsywnych zakupów lub udostępniania danych osobowych.

Sięganie po takie chwyty nie jest niczym nowym. Od lat marketerzy i sprzedawcy próbują różnych sposobów, by popchnąć nas do podejmowania decyzji, których tak naprawdę nie chcemy. Ale teraz, w dobie cyfryzacji, te praktyki stały się jeszcze bardziej wyrafinowane i trudniejsze do rozpoznania.

Weźmy na przykład wspomniane już okienka podpowiadające “Czy na pewno nie chcesz tego produktu?”. Brzmi niewinnie, prawda? A jednak to doskonały przykład dark pattern, który wykorzystuje naszą ludzką naturę – niechęć do odrzucania, poczucie winy i niechęć do rozczarowania. W ten sposób twórcy strony próbują nas zmanipulować, aby dokonać niepotrzebnego zakupu.

Innym powszechnym chwytem jest “bait and switch” – pokazywanie na stronie głównej atrakcyjnej oferty, a następnie przekierowanie nas do całkiem innego produktu albo serwisu. Albo “confirmshaming” – prośba o rezygnację sformułowana w taki sposób, aby wzbudzić w nas poczucie winy (np. “Nie, nie chcę pomagać bezdomnym zwierzętom”).

Prawda jest taka, że twórcy stron internetowych mają całą paletę różnych dark patterns, którymi mogą się posłużyć. Dlatego tak ważne jest, abyśmy nauczyli się je rozpoznawać i bronić przed ich skutkami.

Dlaczego dark patterns są tak skuteczne?

Zastanawiasz się zapewne, dlaczego te ciemne wzorce działają tak dobrze? Cóż, odpowiedź kryje się w naszej własnej naturze.

Jako ludzie jesteśmy z natury leni i impulsywni. Lubimy, gdy rzeczy są proste i przyjemne. A dark patterns doskonale wykorzystują te nasze cechy. Wyobraź sobie, że chcesz szybko dokonać jakiejś czynności na stronie internetowej – na przykład zapisać się do newslettera. Twórcy strony mogą Ci to znacznie ułatwić, umieszczając duży, jaskrawy przycisk “Tak, chcę otrzymywać newsletter!”.

Z drugiej strony, rezygnacja z tej opcji może być dużo trudniejsza – ukryty, mało widoczny przycisk “Nie, nie chcę” albo konieczność przejścia przez długi, skomplikowany proces. To celowe działanie – twórcy liczą na to, że Twoja leniwa natura weźmie górę i po prostu poddasz się.

Innym przykładem jest wspomniane wcześniej poczucie winy. Nikt z nas nie lubi czuć się winnym lub rozczarowywać innych. I o to właśnie chodzi w technice “confirmshaming” – twórcy strony grają na naszych emocjach, aby skłonić nas do podjęcia działania, którego tak naprawdę nie chcemy.

Dlatego dark patterns są tak skuteczne – trafiają w nasze ludzkie słabości i wykorzystują je przeciwko nam. Ale przecież nie możemy się na to godzić! Musimy nauczyć się je rozpoznawać i bronić przed ich wpływem.

Jak rozpoznać i unikać dark patterns?

Jeśli chcesz bronić się przed ciemnymi wzorcami, pierwszym krokiem jest ich rozpoznawanie. A to nie jest wcale takie łatwe, bo twórcy stron internetowych stale wymyślają nowe sposoby, aby nas zwieść.

Jednak istnieją pewne uniwersalne cechy, po których możesz poznać, że masz do czynienia z dark pattern:

• Niejasne lub wprowadzające w błąd informacje – przeczytaj uważnie wszystkie komunikaty i sprawdź, czy nic w nich nie budzi Twoich wątpliwości. Jeśli coś wydaje Ci się niejasne lub dwuznaczne, to znak, że coś tu może być nie tak.

• Przyciski lub pola wyboru w niewłaściwym miejscu – jeśli ważne opcje są ukryte lub trudno dostępne, a te mniej istotne rzucają się w oczy, to może być dark pattern.

• Automatyczne zaznaczanie pól – jeśli podczas rejestracji lub składania zamówienia jakieś pole jest automatycznie zaznaczone, uważaj. Taki zabieg może Cię nakłonić do wyrażenia zgody, której tak naprawdę nie chcesz.

• Presja czasu lub ograniczona dostępność – hasła typu “Oferta ważna tylko dziś!” lub “Ostatnie sztuki!” często mają na celu wywołanie u Ciebie poczucia pilnej potrzeby i podjęcie pochopnej decyzji.

Jeśli zauważysz któryś z tych sygnałów, zachowaj czujność. Przeczytaj dokładnie wszystkie informacje, zadaj sobie pytanie, czy naprawdę chcesz podjąć daną akcję, i nie daj się zwieść pozorom.

Pamiętaj też, że dark patterns mogą przybierać bardzo subtelne formy. Dlatego najlepszą obroną jest zachowanie czujności i zdrowego rozsądku podczas przeglądania stron internetowych. Zanim klikniesz gdziekolwiek, zastanów się, czy na pewno tego chcesz.

Uczciwi twórcy to Twoi sojusznicy

Na koniec dobrze jest wiedzieć, że nie wszyscy twórcy stron internetowych to nieuczciwe osoby próbujące nas wciągnąć w pułapki. Są też tacy, którzy stawiają na transparentność i rzetelność.

Firmy projektujące strony internetowe działające uczciwie przykładają dużą wagę do tego, aby ich interfejsy były intuicyjne, zrozumiałe i nie wprowadzały użytkowników w błąd. Stosują oni rozwiązania, które ułatwiają Ci podejmowanie świadomych decyzji, a nie takie, które Cię w nie zmuszają.

Warto więc przyglądać się nie tylko samej stronie, ale też dociekać, kto stoi za jej stworzeniem. Firma, która dba o Twoje dobro i stawia na transparentność, będzie Twoim najlepszym sojusznikiem w walce z dark patterns.

Podsumowując, dark patterns to poważny problem, z którym każdy z nas musi się zmierzyć. Ale teraz, gdy już wiesz, czym one są i jak je rozpoznawać, jesteś o krok bliżej do tego, by nie dać się w nie wciągnąć. Pamiętaj, aby zachować czujność, zdrowy rozsądek i ufać tym, którzy stawiają na uczciwość. Tylko wtedy będziesz mógł swobodnie surfować po internecie, nie martwiąc się o podstępne pułapki.