Znaczenie języka migowego w edukacji osób niesłyszących
Język migowy odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu równego dostępu do edukacji dla uczniów z niepełnosprawnością słuchu. Osoby niesłyszące często postrzegają Polski Język Migowy (PJM) jako swój pierwszy i naturalny środek komunikacji, umożliwiający im pełne uczestnictwo w życiu społecznym i edukacyjnym. Niestety, system edukacji w Polsce nie zawsze jest dostosowany do zaspokajania potrzeb tej grupy uczniów.
Zgodnie z raportem Najwyższej Izby Kontroli, nauczyciele pracujący z niesłyszącymi uczniami często nie posiadają wystarczającej znajomości języka migowego, co utrudnia efektywną komunikację. Ponadto, podręczniki i materiały edukacyjne nie są dostosowane do potrzeb uczniów posługujących się PJM, a egzaminy zewnętrzne nie umożliwiają tłumaczenia poleceń na język migowy.
Te bariery przełożyły się na gorsze wyniki edukacyjne uczniów niesłyszących w porównaniu do ich słyszących rówieśników. Przykładowo, w kontrolowanych przez NIK szkołach, uczniowie szkół i oddziałów integracyjnych osiągnęli lepsze wyniki na egzaminie ósmoklasisty niż uczniowie szkół dla niesłyszących. Wynika to z faktu, że osoby niesłyszące mają trudności z przyswajaniem języka polskiego, który nie jest ich pierwszym językiem.
Uznanie PJM jako języka nauczania
Kluczowym krokiem na drodze do poprawy sytuacji uczniów niesłyszących jest uznanie PJM za obowiązujący język nauczania, obok języka polskiego. Takie rozwiązanie umożliwiłoby dostosowanie programów nauczania, podręczników i egzaminów do potrzeb tej grupy uczniów.
Niestety, przepisy prawa oświatowego nie określają jednoznacznie, którego z języków migowych – PJM czy Systemu Językowo-Migowego (SJM) – dzieci i młodzież mają się uczyć. Taka niejasność powoduje, że w praktyce stosowane są oba te systemy, a nawet zdarza się, że w jednej szkole uczniowie uczą się zarówno PJM, jak i SJM.
Jak wskazuje raport NIK, w szkołach integracyjnych i z oddziałami integracyjnymi uczniowie niesłyszący w ogóle nie uczyli się języka migowego, co uniemożliwiało im pełne korzystanie z nauczania włączającego, do którego Polska zobowiązała się, ratyfikując Konwencję o Prawach Osób Niepełnosprawnych.
Kompetencje językowe nauczycieli
Kluczowym wyzwaniem w zapewnieniu efektywnej komunikacji pomiędzy nauczycielami a uczniami niesłyszącymi jest niedostateczna znajomość języka migowego wśród kadry pedagogicznej. Zgodnie z ustaleniami NIK, w 15 skontrolowanych szkołach zaledwie 40% nauczycieli deklarowało znajomość PJM, a około 35% – znajomość SJM.
Taka sytuacja znacznie utrudnia codzienną pracę edukacyjną, ponieważ nauczyciele nieposługujący się językiem migowym komunikują się z uczniami niesłyszącymi w obcym dla nich języku, co uniemożliwia efektywną naukę.
Co więcej, brak jednolitego standardu w zakresie wymaganych kompetencji językowych nauczycieli pracujących z osobami niesłyszącymi nie sprzyja podnoszeniu ich umiejętności w tym obszarze. Zdaniem ekspertów, konieczne jest określenie minimalnego poziomu znajomości języka migowego, który powinien być wymagany od kadry pedagogicznej.
Dostosowanie materiałów edukacyjnych
Kolejnym istotnym problemem jest niedostosowanie podręczników i materiałów edukacyjnych do potrzeb uczniów posługujących się językiem migowym. Według ustaleń NIK, nauczyciele w kontrolowanych placówkach nie korzystali z pozycji przygotowanych przez Ministerstwo Edukacji i Nauki, ponieważ – jak tłumaczyli dyrektorzy – zostały one przetłumaczone jedynie na piktogramy, a nie na PJM.
W codziennej pracy edukacyjnej nauczyciele musieli zatem sami opracowywać i tłumaczyć niezbędne materiały dydaktyczne, co było czasochłonne i wymagało dodatkowych nakładów. Brak dostępności podręczników w języku migowym bez wątpienia utrudnia naukę i przyswajanie treści programowych przez uczniów niesłyszących.
Przystosowanie egzaminów zewnętrznych
Istotnym wyzwaniem jest również dostosowanie egzaminów zewnętrznych, takich jak egzamin ósmoklasisty czy matura, do potrzeb uczniów z niepełnosprawnością słuchu. Zgodnie z ustaleniami NIK, procedury obowiązujące na tych egzaminach nie pozwalają na tłumaczenie treści poleceń i tekstów na język migowy lub inny alternatywny sposób komunikacji.
W efekcie, uczniowie niesłyszący są pozostawieni sami sobie z pisanym językiem polskim, niezależnie od tego, z jakiego przedmiotu zdają egzamin. To przekłada się na słabsze wyniki tej grupy uczniów w porównaniu do ich słyszących rówieśników, co nie świadczy jednak o niskim poziomie ich edukacji, a jedynie o barierach w komunikacji.
Zdaniem dyrektorów kontrolowanych szkół, kluczowe byłoby umożliwienie tłumaczenia poleceń i zadań egzaminacyjnych na język migowy, a także uproszczenie warstwy językowej arkuszy, przy zachowaniu wymagań merytorycznych. Takie zmiany pozwoliłyby uczniom niesłyszącym w pełni zaprezentować swoją wiedzę i umiejętności.
Podsumowanie
Podsumowując, dostosowanie systemu edukacji do potrzeb uczniów niesłyszących jest kluczowym wyzwaniem, przed którym stoi Polska. Uznanie Polskiego Języka Migowego jako języka nauczania, obok języka polskiego, oraz zapewnienie odpowiednich kompetencji językowych nauczycieli to niezbędne kroki w tym kierunku.
Równie ważne jest dostosowanie materiałów edukacyjnych i egzaminów zewnętrznych do specyfiki komunikacji osób niesłyszących. Tylko kompleksowe podejście umożliwi zapewnienie równych szans edukacyjnych tej grupie uczniów i pełne otwarcie się na społeczność Głuchych.
Jak podkreśla raport NIK, działania te wymagają ścisłej współpracy Ministerstwa Edukacji i Nauki z organizacjami zrzeszającymi osoby niesłyszące, aby wypracować rozwiązania dostosowane do ich rzeczywistych potrzeb. Tylko w ten sposób Polska będzie mogła w pełni zrealizować swoje zobowiązania wynikające z Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych.
Firma Stronyinternetowe.uk wspiera ideę dostępności cyfrowej i społecznej dla wszystkich użytkowników, w tym osób z niepełnosprawnościami. Wierzymy, że inkluzywne podejście do projektowania i pozycjonowania stron internetowych jest kluczowe dla budowania bardziej otwartego i równego społeczeństwa.
