Jak to wszystko się zaczęło?
Historia prawa sięga już starożytności i pierwotnie mówi o nim jako o pewnego rodzaju umowie zawartej pomiędzy ludźmi. Porozumienie ma na celu zapewnić człowiekowi poczucie bezpieczeństwa – dopiero wtedy może on uczyć się, rozwijać i działać na korzyść społeczeństwa. Dzięki jasno przedstawionym zasadom, ludzie znają swoje ograniczenia oraz są świadomi, czego powinni się spodziewać ze strony działań drugiego człowieka. Prawo daje gwarancję sprawiedliwości społecznej. W wypadku jego naruszenia, pokrzywdzeni mogą liczyć na odpłacenie win czy fakt poniesienia konsekwencji przez drugą stronę sporu.
W ostatnich latach, wraz ze zmieniającymi się warunkami życia, powstało wiele nowych dziedzin, które prawo ma za zadanie kontrolować. Jedną z nich są media, a w szczególności dynamicznie rozwijająca się domena dzisiejszych czasów – czyli platformy społecznościowe. Ale jakie prawo w nich obowiązuje? W dalszej części tego artykułu przybliżę Ci najważniejsze aspekty prawa w social mediach oraz na co uważać.
Social media – nowa rzeczywistość
Powyższe pytanie może wydawać się absurdalne dla współczesnego człowieka, który stara się nadążać za dynamicznie zmieniającym się światem. Głównym zadaniem social mediów jest możliwość kontaktu – czyli interakcja pomiędzy twórcą i odbiorcą za pomocą określonego zestawu narzędzi. Wykorzystują one w swoich działaniach nowoczesne technologie internetowe i mobilne. Dzięki temu, każdy kto posiada te dwa dobra, może należeć do wirtualnego świata, tworzyć, obserwować i udzielać się w przestrzeni internetowej.
Przełomem pomiędzy nimi a tradycyjnymi mediami jest ich bezpośredniość oraz prostota. Aby tworzyć treści w social mediach, nie potrzeba wiele. Rozpoznawalność i sukces może przytrafić się zupełnie niespodziewanie. Najważniejszym czynnikiem działalności portali społecznościowych jest koncept – stworzenie konkretnego kontentu i zrzeszenie jak największej liczby osób, tak zwanej “grupy docelowej”. Zainteresowani mają możliwość natychmiastowej reakcji na udostępnione w social mediach treści. Publikowanie treści jest ekstremalnie szybkie i łatwo dostępne dla każdego posiadacza urządzenia z dostępem do internetu. Równie dogodnym elementem mediów społecznościowych jest możliwość ustawienia powiadomień, które na bieżąco informują obserwatorów o nowej aktywności innych użytkowników i twórców.
Jak social media wykorzystuje się w praktyce?
Social media wykorzystuje się na trzy możliwe sposoby. Pierwszym z nich są działania marketingowe przedsiębiorstw. Ze względu na bezpośredni kontakt z klientem, firmy dzięki aktywności w mediach społecznościowych mają możliwość szybkiego dotarcia do potencjalnych osób zainteresowanych ich produktem i zachęcenia ich do skorzystania z oferty.
Innym obszarem, w którym social media mają duże znaczenie, jest public relations. W tym przypadku, social media regulują stosunki publiczne między działającymi na różnych płaszczyznach podmiotami a ich otoczeniem. Dana osoba może na bieżąco kontrolować swoją pozycję na rynku politycznym, rozrywkowym czy po stronie prywatnej. Przez media społecznościowe kreowany jest dobry wizerunek pojedynczych osób, firm czy zjawisk społecznych, nacechowany życzliwością i szacunkiem do odbiorców.
Kolejną drogę wykorzystania social mediów może stanowić rozpowszechnianie dezinformacji, co często okazuje się tragiczne w skutkach. Niewątpliwą kwestią dotyczącą social mediów jest możliwość wykorzystania ich w sposób niemoralny. Szybkość rozpowszechniania i ogólna dostępność informacji publikowanych w mediach społecznościowych często przyczynia się do szerzenia “fake newsów”, czego konsekwencje są regulowane przez prawo.
Regulamin social media – co warto wiedzieć?
Każda platforma społecznościowa posiada swój własny regulamin. Użytkownicy, zakładając profil, muszą równocześnie zaakceptować panujące zasady i zgodzić się na warunki korzystania z medium. Obowiązkowo w regulaminie muszą znajdować się informacje na temat praw autorskich i zgoda na udzielenie licencji udostępnianych treści.
Na przykładzie Facebooka – licencja w tym przypadku nie trwa wiecznie. Wygasa, jeżeli użytkownik zdecyduje się usunąć publikowane treści z portalu. Jednak dane, chociaż nie są dostępne dla innych użytkowników, dalej mogą być obecne w systemach Facebooka. Nie można powoływać się na regulamin licencji, jeżeli chce się później wykorzystywać te materiały w inny sposób.
W regulaminach social mediów znajduje się również zapis o typie publikowanych przez użytkownika treści. Zabronione jest udostępnienie materiałów, które naruszają prawa osób trzecich, takie jak prawa autorskie i prawa pokrewne.
Prawa autorskie – o co tak naprawdę chodzi?
Z definicji, prawa autorskie stanowią ogół praw przysługujących autorowi utworu, które upoważniają go do podejmowania decyzji na temat eksploatowania i pobierania pochodzących z niego korzyści finansowych. Prawo autorskie to zespół norm wchodzących w skład prawa własności intelektualnej. Tłumaczy się ją jako wszelkie dobra niematerialne związane z twórczą działalnością człowieka.
W ustawie z 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych zaznaczone jest, że wobec własności intelektualnej, ochronie prawnej podlega każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. W świecie mediów społecznościowych, prawo to dotyczy między innymi udostępnianych postów, publikowanych zdjęć, tworzonych grafik czy utworów muzycznych.
Warto pamiętać, że wszyscy twórcy, nawet anonimowi, również mogą się powoływać na prawa autorskie. Zatajenie tożsamości twórców publicznie nie znaczy, iż zrzekli się oni praw do swoich utworów. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy od śmierci autora lub autorki minęło 70 lat – wtedy dany utwór przechodzi do domeny publicznej. Jest ona wolną przestrzenią, dzieł których prawa autorskie nigdy nie obejmowały lub wygasły z czasem. Można więc z nich swobodnie korzystać.
Prawa pokrewne – co to takiego?
Odrębnym odłamem praw autorskich, działającym równolegle do nich, są prawa określane jako pokrewne. Chronią one osoby, które pośredniczą w przekazywaniu utworu do szerszego obiegu. Wyszczególnia się w nim dwie grupy twórców.
Pierwszymi są wykonawcy i artyści, tacy jak aktorzy, piosenkarze czy tancerze, których działalność jest śledzona także w mediach społecznościowych. Często mogą one służyć im do promocji swojej pracy czy twórczej rozrywki, którą możemy zaobserwować na przykład na ostatnio popularnej platformie TikTok. Wartością dodaną w ich pracach jest właśnie sama interpretacja danego dzieła czy projektu, która stanowi o oryginalności i indywidualności dzieła. Podsumowując, prawa pokrewne będą chroniły pracę wykonawców artystycznych, czyli na przykład recytację wiersza przez aktora, jednak sam ten wiersz podlega nadzorowi prawa autorskiego.
Drugą grupą, której przysługuje powoływanie się na prawa pokrewne, są nadawcy radiowi, wydawcy książek czy producenci muzyczni.
Co jeśli dojdzie do naruszenia praw autorskich?
Jeśli zachodzi podejrzenie o naruszenie praw autorskich, twórcy mogą zgłosić sprawę do organów prawnych. Materiał po dogłębnych analizach jest kierowany do sądu. Jego zadaniem jest rozstrzygnięcie sporu na podstawie przeprowadzonych badań. Sędzia może również orzec wycofanie bezprawnie stworzonych treści na wniosek autora. Wówczas osoba, która użyła cudzego dzieła i wykorzystuje je bez podania danych dotyczących twórcy lub osobistej zgody, musi natychmiast usunąć materiał oraz podporządkować się orzeczenia sądu. W następnych etapach sprawy, dana osoba może zostać pociągnięta do odpowiedzialności karnej.
Prawo stanowi o zachowaniu i postępowaniu człowieka również w internecie. Dynamicznie rozwijająca się płaszczyzna social mediów potrzebuje regulacji, które będą zapewniać ochronę oraz bezpieczeństwo twórcom udostępniającym w nich swoje prace, a co za tym idzie, także ich odbiorcom.
Większa świadomość, specjalistyczna wiedza, a co najważniejsze, umiejętność praktycznego spojrzenia na problem, dają studia prawnicze w Wyższej Szkole Prawa we Wrocławiu. Wciąż zmieniające się realia codziennej rzeczywistości sprawiają, że regulacje prawne muszą dostosowywać się do nowych problemów dzisiejszego świata.
