Co jest prawem autorskim?
Prawo autorskie jest zbiorem zasad prawnych określających, kto może korzystać z utworów (dzieł) w jakiżkolwiek sposób, w jakim zakresie i na jakich warunkach. Dzieła chroni się automatycznie od momentu ich ustalenia (utrwalenia), niezależnie od ich wartości, przeznaczenia czy sposobu wyrażenia. Przysługuje ono twórcom, ale może być również przeniesione na inne podmioty. Prawo autorskie chroni formę wyrażenia, a nie same pomysły, procedury, metody działania czy koncepcje matematyczne.
Jakie treści podlegają ochronie prawnoautorskiej?
Ochronie podlegają utwory będące przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalonym w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Mogą to być:
- Utwory literackie (książki, artykuły, scenariusze, programy komputerowe)
- Utwory publicystyczne
- Utwory naukowe i popularnonaukowe
- Przemówienia
- Utwory choreograficzne i pantomimy
- Utwory muzyczne i słowno-muzyczne
- Utwory sceniczne
- Utwory audiowizualne (filmy, seriale)
- Utwory plastyczne i fotograficzne
- Utwory architektoniczne i architektoniczno-urbanistyczne
- Utwory wzornictwa przemysłowego
- Opracowania utworów (tłumaczenia, przeróbki, adaptacje)
Jakie prawa przysługują autorom?
Autorom utworów przysługują autorskie prawa osobiste oraz majątkowe. Prawa osobiste są niezbywalne i niepodzielne, trwają bez ograniczeń czasowych i przechodzą na spadkobierców po śmierci twórcy. Obejmują:
- Prawo do autorstwa utworu
- Prawo do oznaczania utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo
- Prawo do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania
- Prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności
- Prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu
Prawa majątkowe natomiast pozwalają autorom na czerpanie korzyści finansowych z eksploatacji utworu. Uprawniają do:
- Wyłącznego rozpowszechniania utworu
- Wyłącznego publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania
- Wyłącznego publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym
- Wyłącznego przejęcia w całości lub części na grunt użytków pochodnych
Jak długo trwa ochrona prawnoautorska?
Autorskie prawa majątkowe gasną co do zasady po upływie 70 lat od śmierci twórcy lub od daty pierwszej publikacji (w przypadku utworów opracowanych). Prawa osobiste nie wygasają nigdy.
Przykładowe okresy ochrony:
| Utwór | Czas trwania praw majątkowych |
|---|---|
| Książka | 70 lat od śmierci autora |
| Film | 70 lat od śmierci ostatniego ze współtwórców |
| Program komputerowy | 70 lat od roku możliwej pierwszej publikacji |
| Fotografia | 70 lat od roku možliwej pierwszej publikacji |
| Baza danych | 15 lat od daty wytworzenia/ostatniej aktualizacji |
Co to jest dozwolony użytek?
Prawo przewiduje pewne wyjątki od zasad ochrony prawnoautorskiej, określane mianem dozwolonego użytku. Pozwala on na korzystanie z cudzych utworów na określonych, ograniczonych polach eksploatacji i w określonych celach bez konieczności uzyskiwania zezwolenia od uprawnionego. Należą do nich m.in.:
- Cytowanie w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości
- Korzystanie z utworów na potrzeby nauczania lub prowadzenia badań naukowych
- Korzystanie przez osoby niepełnosprawne na potrzeby wynikające z ich niepełnosprawności
- Korzystanie w celach bezpieczeństwa publicznego lub na potrzeby postępowań administracyjnych, sądowych lub prawodawczych
- Korzystanie na cele reklamy publicznej imprez kulturalnych pod pewnymi warunkami
Jak chronić swoje prawa autorskie?
Jako twórca możesz podjąć różne kroki w celu ochrony swoich praw do utworu:
- Oznaczać go stosownym zastrzeżeniem np. “Wszelkie prawa zastrzeżone”, rokiem powstania i nazwiskiem
- Poprzez stosowanie zabezpieczeń technicznych (DRM, watermarking)
- Przez rejestrację w odpowiednich rejestrach i organizacjach zbiorowego zarządzania
- Przez egzekwowanie praw na drodze cywilno-prawnej (pozwy o zaniechanie naruszeń, odszkodowania)
- Składając zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa (plagiat, piractwo)
Pamiętaj jednak, że prawa autorskie chronią utwory automatycznie, bez konieczności rejestracji.
Jak legalnie korzystać z cudzych utworów?
W wielu przypadkach będziesz musiał skorzystać z cudzych utworów przy tworzeniu treści na strony www. Możesz to zrobić na kilka sposobów:
-
W ramach dozwolonego użytku – o ile spełnione są wymagane przesłanki.
-
Po uzyskaniu stosownej licencji lub zgody uprawnionego – np. poprzez podpisanie stosownej umowy licencyjnej określającej warunki i zakres korzystania.
-
Wykorzystując materiały o otwartej licencji – jak te udostępniane na licencjach Creative Commons lub na licencjach open source w przypadku programów komputerowych.
-
Używając materiałów z domen publicznych – których autorskie prawa majątkowe już wygasły.
Zawsze zwracaj uwagę na warunki udostępniania i licencje, pod którymi materiały są publikowane. W razie wątpliwości – konsultuj się z prawnikiem.
Jakie są konsekwencje naruszeń praw autorskich?
Naruszenie praw autorskich innych osób może pociągać za sobą poważne konsekwencje prawne i finansowe. Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych, karze grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 3 podlega ten, kto:
- W celu osiągnięcia korzyści majątkowej w inny sposób narusza cudze prawa autorskie lub prawa pokrewne
- Przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu
- Narusza integralne prawa autorskie w inny sposób
- Rozpowszechnia bez uprawnień lub wprowadza do obrotu cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania
Ponadto poszkodowany może dochodzić od naruszyciela roszczeń cywilnoprawnych, jak zaniechanie naruszeń, wydanie uzyskanych korzyści czy naprawienie wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych.
Co zrobić w przypadku sporu o prawa autorskie?
W przypadku pojawienia się sporu dotyczącego praw autorskich możesz skorzystać z różnych dróg postępowania. Możesz:
- Spróbować rozwiązać spór na drodze negocjacji lub mediacji
- Wystąpić na drogę postępowania przed sądem powszechnym
- Skierować sprawę do rozpoznania przez sąd polubowny przy organizacji zbiorowego zarządzania
- Złożyć wniosek o rozpatrzenie sprawy przez Komisję Prawa Autorskiego działającą przy Ministrze Kultury
Droga postępowania przed organami orzekającymi daje szansę na prawomocne rozstrzygnięcie kwestii spornych i przymusowe wykonanie orzeczenia. Należy jednak liczyć się z większymi kosztami i długotrwałością procesu.
Podsumowanie
Prawo autorskie odgrywa kluczową rolę w ochronie twórczości i interesów jej autorów. Przy tworzeniu treści do witryn internetowych ważne jest, aby mieć na uwadze jego podstawowe zasady i respektować cudze prawa. Dzięki temu możemy w bezpieczny sposób korzystać z istniejących dzieł, a jednocześnie zabezpieczyć nasze własne interesy jako twórców. Choć przepisy nie należą do najprostszych, przestrzeganie ich pozwoli uniknąć późniejszych sporów i potencjalnych kar.
