Negatywne wzorce w UX design – czego unikać?
Jako projektant UX, nigdy nie przestaję być zafascynowany tym, w jaki sposób ludzie reagują i zachowują się podczas interakcji z systemami cyfrowymi. To fascynujące, jak niewielkie zmiany w interfejsie mogą mieć tak duży wpływ na doświadczenie użytkownika. Niestety, wiele firm wykorzystuje tę wiedzę do manipulowania użytkownikami, stosując tak zwane “negatywne wzorce” (ang. “dark patterns”) w projektowaniu. W tym artykule przyjrzymy się bliżej tym nieetycznym praktykom, aby dowiedzieć się, jak ich unikać i tworzyć interfejsy, które są nie tylko atrakcyjne, ale przede wszystkim uczciwe i przejrzyste.
Czym są “negatywne wzorce” w projektowaniu UX?
Zacznijmy od zdefiniowania tego pojęcia. “Negatywne wzorce” (ang. “dark patterns”) to techniki projektowania interfejsów użytkownika, które mają na celu wprowadzenie lub wprowadzenie użytkownika w błąd, aby skłonić go do podjęcia działań, które są niekorzystne dla niego, ale korzystne dla firmy. Innymi słowy, są to zwodnicze sztuczki, które mają na celu manipulowanie ludźmi.
Przykłady “negatywnych wzorców” mogą obejmować:
- Ukrywanie lub utrudnianie rezygnacji z subskrypcji lub usługi
- Nadmierne wykorzystywanie nachalnych powiadomień lub powiadomień o ograniczonym czasie
- Wyświetlanie fałszywych komunikatów o ograniczonej dostępności produktów lub promocji
- Zmuszanie użytkowników do przejścia przez długie, wieloetapowe procesy rejestracji
Niestety, badania przeprowadzone przez Komisję Europejską sugerują, że aż 97% sklepów i serwisów internetowych w Unii Europejskiej wykorzystuje tego typu praktyki. Oznacza to, że prawdopodobnie prawie każdy z nas codziennie styka się z “ciemnymi wzorcami” podczas przeglądania stron internetowych czy korzystania z aplikacji.
Dlaczego firmy stosują “negatywne wzorce”?
Motywacja firm do stosowania “negatywnych wzorców” jest oczywista – chcą zwiększyć swoje zyski kosztem użytkowników. Poprzez wykorzystywanie psychologicznych chwytów, takich jak efekt Skinnera czy techniki gamifikacji, firmy próbują uzależnić użytkowników od swoich produktów i usług, skłaniając ich do podejmowania decyzji, które są dla nich niekorzystne.
Efekt Skinnera, nazwany od nazwiska psychologa B.F. Skinnera, opisuje proces, w którym zachowanie jest kształtowane przez konsekwencje, czyli nagrody i kary. Projektanci UX wykorzystują ten efekt, aby nakłonić użytkowników do podejmowania określonych działań, na przykład poprzez przyznawanie punktów, odznak czy ekskluzywnych treści za wykonywanie pożądanych czynności.
Z kolei techniki gamifikacji, polegające na wprowadzaniu elementów gier do interfejsów, mają na celu zachęcanie użytkowników do dłuższego korzystania z produktu lub usługi. Układanie zadań w coraz trudniejsze poziomy, wyświetlanie postępów czy rywalizacja z innymi użytkownikami to tylko kilka przykładów takich zabiegów.
Niestety, firmy nierzadko przekraczają granicę między motywowaniem a manipulowaniem. Zamiast budować pozytywne doświadczenia, sięgają po nieuczciwe praktyki, aby osiągnąć swoje cele biznesowe.
Dlaczego “negatywne wzorce” są szkodliwe?
Stosowanie “negatywnych wzorców” jest szkodliwe na kilku poziomach. Po pierwsze, narusza zaufanie użytkowników do danego produktu lub usługi. Kiedy odkrywają, że byli manipulowani, tracą wiarę w uczciwość firmy i jej dobre intencje. To może mieć poważne konsekwencje dla jej wizerunku i dalszych relacji z klientami.
Po drugie, “ciemne wzorce” mogą prowadzić do podejmowania przez użytkowników decyzji, które są sprzeczne z ich własnymi interesami. Przykładowo, zapisanie się na subskrypcję lub zakup produktu, którego faktycznie nie potrzebują. Takie niekorzystne wybory mogą mieć negatywny wpływ na budżet, a nawet prowadzić do zadłużenia.
Wreszcie, stosowanie “negatywnych wzorców” może również naruszyć przepisy prawne. Akt o usługach cyfrowych (DSA), który wejdzie w życie w 2024 roku, wprost zakazuje stosowania “ciemnych wzorców” przez platformy internetowe. Firmy, które lekceważą te regulacje, mogą zostać ukarane wysokimi grzywnami, sięgającymi nawet 6% ich globalnego rocznego obrotu.
Jak rozpoznać i unikać “negatywnych wzorców”?
Dobrą wiadomością jest to, że istnieją jasno zdefiniowane przykłady “negatywnych wzorców”, dzięki którym możemy je łatwiej identyfikować. Wytyczne Europejskiej Rady Ochrony Danych wymieniają między innymi:
- Ukrywanie lub utrudnianie rezygnacji z usługi lub subskrypcji
- Wyświetlanie fałszywych komunikatów o ograniczonej dostępności produktów lub promocji
- Zmuszanie użytkowników do przejścia przez długie, wieloetapowe procesy rejestracji
- Nadmierne wykorzystywanie powiadomień i powiadomień o ograniczonym czasie
- Wykorzystywanie technik manipulujących emocjami użytkowników
Jako projektant UX, muszę nieustannie śledzić zmiany w tej dziedzinie, aby móc odpowiednio chronić doświadczenie użytkowników. Zamiast stosować nieuczciwe praktyki, zachęcam do budowania interfejsów opartych na przejrzystości, uczciwości i dbałości o potrzeby użytkowników.
Jedną z najważniejszych zasad, którą się kieruję, jest zapewnienie użytkownikom pełnej kontroli nad swoimi danymi i decyzjami. Nigdy nie powinni czuć się “złapani w pułapkę” lub zmuszani do działań, których nie chcą podejmować. Zamiast tego, należy jasno informować o konsekwencjach różnych wyborów i dawać im możliwość swobodnego podejmowania decyzji.
Równie ważne jest budowanie zaufania poprzez transparentność. Użytkownicy powinni mieć pełen wgląd w to, jak działa dany produkt lub usługa, a firma powinna być otwarta na ich pytania i sugestie. Tylko w ten sposób mogą rozwijać się relacje oparte na wzajemnym szacunku.
Etyczne projektowanie to klucz do sukcesu
W dzisiejszych czasach, kiedy coraz więcej osób jest świadomych zagrożeń związanych z “ciemnymi wzorcami”, etyczne projektowanie interfejsów użytkownika staje się kluczem do długoterminowego sukcesu firmy. Użytkownicy oczekują uczciwości i przejrzystości, a firmy, które ignoorują te oczekiwania, narażają się na poważne konsekwencje – zarówno prawne, jak i wizerunkowe.
Dlatego zachęcam wszystkich projektantów UX do wnikliwego badania i unikania “negatywnych wzorców”. Zamiast manipulować ludźmi, skoncentrujmy się na tworzeniu pozytywnych doświadczeń, które będą budować zaufanie i lojalność klientów. Tylko w ten sposób możemy zapewnić długoterminowy sukces naszych produktów i usług.
A jeśli chcesz, by Twoja firma odnosiła sukcesy, odwiedź https://stronyinternetowe.uk – tam znajdziesz profesjonalne usługi projektowania stron internetowych wolne od “ciemnych wzorców”.
