Dark Patterns w projektowaniu stron www – czym są i jak ich unikać?
Dlaczego dark patterns są tak niebezpieczne?
Cześć! Jestem Natalia, projektantka UX/UI z wieloletnim doświadczeniem. Przez lata mojej pracy niejednokrotnie zetknęłam się z takimi nieprzyjemnymi praktykami jak dark patterns. To temat, który leży mi naprawdę blisko serca, ponieważ ciemne wzory to nic innego jak celowe wprowadzanie użytkowników w błąd w celu wymuszenia na nich określonych działań.
Dark patterns to techniki projektowania interfejsów, których celem jest manipulowanie ludźmi i zmuszanie ich do zachowań, które nie leżą w ich najlepszym interesie. Mogą one przybierać różne formy – od subtelnych sugestii, poprzez domyślnie zaznaczone pola zgody, aż po całkowicie wprowadzające w błąd komunikaty. Ich skutki są równie różnorodne – od dodatkowych, niechcianych zakupów, przez niechęć do danej marki, aż po wyciek danych osobowych.
Jak opisuje to Nitro Club, dark patterns są szkodliwe zarówno dla użytkowników, jak i reputacji firm, które je stosują. Ludzie, którzy zostali oszukani, czują się zdradzeni i niechętnie wracają na daną stronę czy korzystają z oferty. Co więcej, tego typu praktyki są sprzeczne z podstawowymi zasadami etycznego projektowania UX/UI, które powinno opierać się na transparentności, uczciwości i budowaniu zaufania.
Osobiście miałam do czynienia z dark patterns w kilku projektach. Jedno z moich doświadczeń związane było z próbą zakupu w jednym z internetowych sklepów. Chciałam wybrać najtańszy zestaw, ale przycisk do tego był tak sprytnie ukryty, że niechcący wybrałam droższy wariant. Innym razem próbowałam anulować subskrypcję na jakiejś stronie, ale informacje o tym, jak to zrobić, były tak nieczytelne, że w końcu zrezygnowałam z tego. To naprawdę irytujące doświadczenia, gdy platforma próbuje cię wciągnąć w coś, czego tak naprawdę nie chcesz.
Jak rozpoznać dark patterns?
Dark patterns mogą przybierać różne formy, więc ważne jest, aby nauczyć się je rozpoznawać. Europejska Rada Ochrony Danych Osobowych wyróżniła kilka głównych kategorii:
Wybór domyślny – gdy domyślnie zaznaczone jest pole zgody na przetwarzanie danych lub inne działanie, którego użytkownik w rzeczywistości nie chce wykonać.
Przyciski/linki o wprowadzającej w błąd wielkości lub kolorystyce – na przykład przycisk “Nie” jest znacznie mniejszy i mniej wyróżniający się niż “Tak”.
Confirmshaming – gdy próbuje się wzbudzić w użytkowniku poczucie winy lub wstydu, żeby zmusić go do określonej akcji, np. “Nie, nie chcę pomagać zwierzętom”.
Bait and switch – gdy interfejs jest zmieniony w sposób nieintuicyjny dla użytkownika, np. przycisk zamknięcia okna nagle zmienia się w przycisk akceptacji.
Ukrywanie informacji – na przykład informacje o warunkach usługi lub sposobie rezygnacji z subskrypcji są trudno dostępne.
Oczywiście to tylko kilka przykładów, a dark patterns mogą przybierać naprawdę różne formy. Dlatego ważne jest, aby mieć świadomość tego, jak mogą one wyglądać, i zawsze czytać uważnie wszystkie informacje na stronie.
Jak unikać dark patterns w projektowaniu?
Jako projektanci UX/UI mamy ogromną odpowiedzialność za to, jak projektujemy interfejsy. Powinniśmy zawsze kierować się zasadami etycznego projektowania, które stawiają w centrum potrzeby i doświadczenia użytkowników, a nie własne, krótkoterminowe cele.
Polityka Bezpieczeństwa podkreśla, że dark patterns naruszają przepisy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, ponieważ wprowadzają użytkowników w błąd i zmuszają ich do podejmowania decyzji, których w innym przypadku by nie podjęli.
Dlatego w naszej firmie projektującej strony internetowe przykładamy ogromną wagę do tego, aby unikać wszelkich elementów, które mogłyby manipulować użytkownikami. Oto kilka kluczowych zasad, którymi się kierujemy:
Przejrzystość i jasna komunikacja – informacje dla użytkowników powinny być przedstawiane w zrozumiały i przejrzysty sposób, bez żadnych ukrytych praktyk.
Równowaga i proporcje – przyciski i linki powinny być odpowiednio wyważone pod względem wielkości i widoczności, aby nie sugerować określonych wyborów.
Szacunek do użytkownika – nigdy nie powinniśmy próbować wzbudzać poczucia winy lub wstydu, aby wymuszać na kimś określone działania.
Dobrowolność – użytkownicy muszą mieć zawsze możliwość swobodnego wyboru, bez żadnych form przymusu.
Ochrona danych – respektujemy prywatność użytkowników i staramy się minimalizować zbieranie ich danych osobowych.
Wdrażanie tych zasad wymaga dużej świadomości i czujności ze strony zespołu projektowego. Musimy stale analizować nasze decyzje projektowe pod kątem potencjalnych dark patterns i reagować na najdrobniejsze przejawy manipulacji. To niewątpliwie wymagająca, ale niezwykle ważna część naszej pracy.
Uczciwość i zaufanie to podstawa
Dark patterns to bardzo poważny problem w branży UX/UI. Choć mogą one przynosić krótkoterminowe korzyści, w dłuższej perspektywie niszczą one relacje z użytkownikami i reputację firm. Dlatego uważam, że powinniśmy zrobić wszystko, aby je wyeliminować.
Projektowanie interfejsów to ogromna odpowiedzialność. Musimy zawsze pamiętać, że użytkownicy darzą nas zaufaniem, a my mamy obowiązek je uzasadnić. Uczciwość, transparentność i stawianie potrzeb ludzi na pierwszym miejscu powinny być fundamentem naszej pracy.
To nie jest łatwe – dark patterns często są bardzo subtelne i wymagają dogłębnej analizy. Ale jestem przekonana, że to jest właściwy kierunek. Dzięki temu nie tylko zapewnimy lepsze doświadczenia użytkownikom, ale też będziemy mogli z dumą patrzeć w lustro.
Dlatego zachęcam wszystkich projektantów UX/UI do refleksji nad tą kwestią i nieustannego doskonalenia swoich praktyk. Wspólnie możemy sprawić, że internet stanie się bardziej przyjazny i godny zaufania dla nas wszystkich.
