Tajemnice, które mogą uratować życie
Wyobraź sobie, że jesteś pacjentem w szpitalu. Leżysz w łóżku, wpatrując się w sufit, a w głowie kłębią się miliony myśli. Zastanawiasz się, co dalej. Czy leczenie poskutkuje? Czy lekarze zdołają postawić właściwą diagnozę? A co, jeśli twoje najskrytsze dane medyczne wyciekną do sieci? To przerażająca perspektywa, prawda?
Jako projektant stron internetowych, codziennie stykam się z tematem ochrony danych. Wiem, jak ważne jest zapewnienie bezpieczeństwa informacjom, zwłaszcza tym o wrażliwym charakterze, takim jak dane medyczne. W dobie cyfryzacji i rozwoju sztucznej inteligencji, to zadanie staje się coraz bardziej złożone. Nowe technologie stwarzają ogromne możliwości, ale również poważne wyzwania w zakresie ochrony prywatności pacjentów.
Cyfrowa rewolucja w służbie zdrowia
Jeszcze kilkanaście lat temu, większość dokumentacji medycznej była prowadzona w formie papierowej. Dzisiaj, w dobie powszechnej digitalizacji, coraz więcej szpitali, przychodni i laboratoriów korzysta z elektronicznych systemów zarządzania danymi pacjentów. To ogromna zmiana, która przynosi wiele korzyści. Dzięki niej, informacje o stanie zdrowia, leczeniu i wynikach badań są łatwo dostępne dla personelu medycznego, co przekłada się na szybszą i skuteczniejszą diagnozę oraz terapię. Co więcej, dane te mogą być wykorzystywane do prowadzenia zaawansowanych analiz i badań, które z kolei pozwalają na opracowywanie nowych, bardziej efektywnych metod leczenia.
Rewolucja cyfrowa nie ominęła również samych pacjentów. Coraz więcej z nas korzysta z mobilnych aplikacji i urządzeń monitorujących nasze zdrowie – od fitness trackerów po zaawansowane systemy telemedyczne. To rozwiązania, które nie tylko ułatwiają nam codzienne funkcjonowanie, ale również dostarczają lekarzom cennych informacji na temat naszego stanu. Dzięki temu, mogą oni lepiej dostosować terapię do naszych indywidualnych potrzeb.
Technologiczny postęp w ochronie zdrowia to niewątpliwie krok we właściwym kierunku. Jednak, jak to często bywa, wraz z nowymi możliwościami pojawiają się również nowe zagrożenia. A te mogą mieć poważne konsekwencje, zwłaszcza w kontekście tak wrażliwych danych, jakimi są informacje medyczne.
Wyciek danych to nie science fiction
Gdy myślisz o wycieku danych medycznych, może wydawać ci się, że to coś z gatunku science fiction. Niestety, rzeczywistość jest taka, że takie incydenty zdarzają się coraz częściej. Wystarczy wspomnieć choćby o głośnej sprawie z 2021 roku, kiedy to dane ponad 500 milionów użytkowników serwisu Facebook wyciekły do sieci. Wśród nich znalazły się również informacje medyczne, które mogły zostać wykorzystane do szantażu lub innych nielegalnych działań.
Nie musimy sięgać tak daleko. Bliżej domu, w 2022 roku, doszło do wycieku danych z systemu Centrum e-Zdrowia. W wyniku ataku hakerskiego, w ręce przestępców mogły trafić między innymi numery PESEL i informacje o stanie zdrowia pacjentów. To tylko dwa przykłady głośnych incydentów – w rzeczywistości skala problemu jest znacznie większa.
Według danych Komisji Europejskiej, w 2020 roku w Unii Europejskiej odnotowano ponad 1000 naruszeń bezpieczeństwa danych w sektorze ochrony zdrowia. To o ponad 70% więcej niż rok wcześniej. Przyczyn tego stanu rzeczy jest wiele – od luk w zabezpieczeniach systemów informatycznych, przez niewystarczające przeszkolenie personelu medycznego, po rosnącą aktywność cyberprzestępców.
Jeśli zastanawiasz się, co może się stać w przypadku wycieku twoich danych medycznych, wyobraź sobie, że ktoś obcy zdobył informacje o twojej chorobie, leczeniu, a nawet preferencjach seksualnych. Jak sądzisz, co taka osoba mogłaby z nimi zrobić? Szantaż, kradzież tożsamości, a nawet fizyczne zagrożenie – to tylko niektóre z przerażających możliwości.
Nowe przepisy, nowe wyzwania
Rosnące zagrożenie wyciekiem danych medycznych nie uszło uwadze unijnych ustawodawców. W 2018 roku weszło w życie Rozporządzenie o Ochronie Danych Osobowych (RODO), które znacząco zaostrzyło wymogi w zakresie bezpieczeństwa informacji. Podmioty przetwarzające dane pacjentów, w tym szpitale, przychodnie i laboratoria, muszą odtąd spełniać szereg rygorystycznych standardów. W przeciwnym razie grożą im dotkliwe kary finansowe.
To jednak nie koniec zmian. W marcu 2022 roku, Parlament Europejski przyjął Akt o Sztucznej Inteligencji, który nałoży na systemy AI wykorzystywane w ochronie zdrowia dodatkowe obowiązki. Między innymi, będą one musiały podlegać ocenie ryzyka naruszenia praw i wolności pacjentów, a także zapewniać przejrzystość i możliwość nadzoru ludzkiego.
Nowe przepisy to z pewnością krok w dobrym kierunku. Ale czy wystarczą, aby sprostać wyzwaniom, które niesie ze sobą cyfrowa transformacja w służbie zdrowia? Zdaniem ekspertów, nie do końca. Choć stanowią one solidną podstawę do budowania bezpiecznych systemów, w praktyce wdrożenie i egzekwowanie tych regulacji może okazać się niełatwym zadaniem.
Weźmy na przykład kwestię anonimizacji danych medycznych. Zgodnie z RODO, informacje, które nie pozwalają na zidentyfikowanie konkretnej osoby, mogą być swobodnie przetwarzane. Wydawałoby się więc, że wystarczy usunąć z nich dane personalne pacjentów. Tyle, że w rzeczywistości okazuje się to znacznie bardziej skomplikowane. Sama Ligia Kornowska, dyrektor zarządzająca Polskiej Federacji Szpitali, przyznaje, że “samo usunięcie personaliów nie sprawia, że dane medyczne można uznać za możliwe do przetwarzania bez ryzyka ujawnienia tożsamości osób, których te informacje dotyczą”.
Podobne wyzwania czekają nas w związku z Europejską Przestrzenią Danych o Zdrowiu (EHDS) – nową inicjatywą Unii Europejskiej, mającą na celu ułatwienie wymiany danych medycznych pomiędzy różnymi podmiotami. Jak zauważa Monika Krasińska z Urzędu Ochrony Danych Osobowych, EHDS obejmie nie tylko podmioty komercyjne, ale również prowadzone przez jednostki naukowe bazy danych, takie jak rejestry medyczne. A to oznacza, że kwestia zapewnienia bezpieczeństwa tych informacji będzie jeszcze bardziej złożona.
Sztuczna inteligencja – szansa czy zagrożenie?
Jak już wspomniałem, nowe regulacje prawne nałożą na systemy AI wykorzystywane w ochronie zdrowia dodatkowe obowiązki. Nie jest to jednak wyłącznie kwestia przepisów. Rozwój sztucznej inteligencji stawia przed nami zupełnie nowe wyzwania w zakresie ochrony danych medycznych.
Z jednej strony, AI otwiera ogromne możliwości w obszarze medycyny. Algorytmy uczenia maszynowego potrafią analizować olbrzymie ilości danych, wyciągać wnioski i podpowiadać lekarzom optymalną ścieżkę diagnostyczno-terapeutyczną. To z pewnością przyśpieszy i usprawni proces leczenia. Ale z drugiej strony, samo przetwarzanie tak wrażliwych informacji przez maszyny rodzi uzasadnione obawy.
Jak podkreśla prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych, Mirosław Wróblewski, “wykorzystanie Sztucznej Inteligencji rodzi poważne wyzwania w zakresie konieczności zapewnienia ochrony danych osobowych i prywatności obywateli. Także w obszarze medycznym, gdzie algorytmy przetwarzają wrażliwe dane o pacjentach”. Nieprawidłowe zabezpieczenie tych informacji, a także brak przejrzystości działania systemów AI, mogą skutkować wyciekiem danych lub podejmowaniem przez maszyny błędnych decyzji, zagrażających zdrowiu i życiu pacjentów.
Dlatego tak ważne jest, aby nowe technologie wdrażane w ochronie zdrowia były w pełni bezpieczne i zgodne z obowiązującymi regulacjami prawnymi. Tylko wtedy będziemy mogli w pełni korzystać z ich dobrodziejstw, minimalizując przy tym zagrożenia związane z naruszeniem prywatności.
Kluczowa rola regulatorów i administratorów danych
Zapewnienie właściwego poziomu bezpieczeństwa danych medycznych to złożone wyzwanie, wymagające zaangażowania wielu stron. Jedną z kluczowych ról odegrają tu regulatorzy, tacy jak Urząd Ochrony Danych Osobowych.
Jak podkreśla prezes UODO, Mirosław Wróblewski, jego urząd chce aktywnie włączyć się w ten proces, m.in. poprzez wydawanie własnych wytycznych i poradników dotyczących przetwarzania danych medycznych z wykorzystaniem sztucznej inteligencji. Powinno to pomóc administratorom tych informacji – szpitalom, przychodniom i innym podmiotom – w lepszym zrozumieniu i wdrożeniu nowych przepisów.
Ale to nie wszystko. Równie ważna będzie ścisła współpraca regulatorów z twórcami i dostawcami nowoczesnych technologii medycznych. Tylko w ten sposób będziemy mogli wypracować rozwiązania, które zapewnią pełne bezpieczeństwo danych, a jednocześnie umożliwią skuteczne wykorzystanie AI w ochronie zdrowia.
Oczywiście, obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa informacji medycznych spoczywa przede wszystkim na barkach administratorów tych danych – placówek medycznych, laboratoriów oraz firm technologicznych. To oni muszą zadbać o wdrożenie odpowiednich środków organizacyjnych i technicznych, skutecznie chroniących dane pacjentów.
Nie jest to jednak łatwe zadanie. Jak wynika z rozmów przeprowadzonych przez Urząd Ochrony Danych Osobowych, podmioty chcące wykorzystywać dane medyczne na potrzeby trenowania algorytmów AI napotykają obecnie na poważne problemy interpretacyjne. Nie wiedzą, w jaki sposób prawidłowo anonimizować lub pseudonimizować te informacje, aby móc je bezpiecznie przetwarzać. Istnieją również wątpliwości, czy za takie działania można pobierać opłaty.
To skomplikowane wyzwania, z którymi administratorzy danych medycznych będą musieli się mierzyć w nadchodzących latach. Dlatego tak ważne jest, aby mogli oni liczyć na wsparcie regulatorów, ekspertów z zakresu cyberbezpieczeństwa, a także dostawców nowoczesnych technologii. Tylko wtedy będziemy mogli czuć się bezpiecznie, korzystając z dobrodziejstw cyfrowej transformacji w służbie zdrowia.
Przyszłość pełna wyzwań, ale i nadziei
Patrząc na tempo rozwoju technologii i rosnące zagrożenia związane z wyciekiem danych medycznych, można odnieść wrażenie, że zapewnienie pełnego bezpieczeństwa informacji pacjentów to nieosiągalne marzenie. Ale ja wierzę, że jesteśmy w stanie stawić czoła tym wyzwaniom.
Kluczem będzie holistyczne podejście, angażujące wszystkie zainteresowane strony – od regulatorów, przez administratorów danych, po twórców nowoczesnych rozwiązań medycznych. Tylko poprzez ścisłą współpracę i otwartą wymianę doświadczeń bę
