Uniwersalne projektowanie – filozofia tworzenia dla wszystkich
Projektowanie uniwersalne to filozofia, której celem jest stworzenie produktów, usług i otoczenia, które będzie możliwe do użytkowania przez możliwie największą grupę odbiorców, bez konieczności dodatkowej adaptacji czy specjalnego przeprojektowywania. Twórcą tej koncepcji był architekt i aktywista walczący o prawa osób niepełnosprawnych, Ronald Mace, który sam od dzieciństwa poruszał się na wózku inwalidzkim.
Początkowo idea ta dotyczyła wyłącznie projektowania architektonicznego, ale szybko rozpowszechniła się na wiele innych dziedzin życia. Dziś strategia uniwersalnego projektowania może być stosowana w tworzeniu produktów, interfejsów, oprogramowania, nowych technologii, a nawet w edukacji. Kluczowym założeniem jest, aby tworzone rozwiązania były użyteczne dla wszystkich użytkowników w możliwie największym stopniu, bez potrzeby późniejszej adaptacji.
Zgodnie z definicją sformułowaną przez Centrum Universal Design przy Uniwersytecie Stanu Karolina Północna, projektowanie uniwersalne to projektowanie produktów, środowiska, programów i usług w taki sposób, aby były one użyteczne dla wszystkich, w możliwie największym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania. Jest to podejście, które zyskuje na znaczeniu wraz z rosnącą świadomością na temat różnorodności potrzeb i możliwości użytkowników.
7 zasad projektowania uniwersalnego
Aby osiągnąć cele projektowania uniwersalnego, opracowano 7 kluczowych zasad, które powinny być brane pod uwagę podczas tworzenia dowolnych rozwiązań:
- Równy dostęp (equitable use) – projektowanie produktów lub usług, które są użyteczne dla osób o różnych możliwościach.
- Elastyczność użytkowania (flexibility in use) – projektowanie umożliwiające szeroki zakres preferencji i możliwości indywidualnych.
- Prostota i intuicyjność w użyciu (simple and intuitive use) – projektowanie łatwych w zrozumieniu, bez względu na doświadczenie, wiedzę, umiejętności językowe czy poziom koncentracji użytkownika.
- Czytelna informacja (perceptible information) – projektowanie produktów lub usług w sposób zapewniający efektywną komunikację z użytkownikiem, niezależnie od warunków otoczenia czy możliwości sensorycznych.
- Tolerancja na błędy (tolerance for error) – projektowanie minimalizujące zagrożenia i negatywne konsekwencje przypadkowych lub niezamierzonych działań.
- Minimalizowanie wysiłku fizycznego (low physical effort) – projektowanie umożliwiające użytkowanie produktu z minimalnym wysiłkiem fizycznym.
- Parametry i wielkości przestrzeni umożliwiające dostęp i użytkowanie (size and space for approach and use) – projektowanie rozmiarów i przestrzeni sprzyjających dostępowi, zasięgowi, manipulacji i użytkowaniu, niezależnie od rozmiaru ciała, postawy czy mobilności użytkownika.
Te zasady powinny być integralną częścią procesu projektowania, aby tworzyć rozwiązania przyjazne dla każdego użytkownika, niezależnie od jego indywidualnych możliwości.
Projektowanie uniwersalne w praktyce
Praktyczne zastosowanie koncepcji projektowania uniwersalnego widoczne jest w wielu dziedzinach i branżach. Warto przyjrzeć się kilku przykładom zrealizowanych projektów, które z powodzeniem wdrożyły tę filozofię.
Projekt uniwersalny w Zachodniopomorskiej Szkole Biznesu
Zachodniopomorska Szkoła Biznesu w Szczecinie postanowiła podjąć się wyzwania projektowania uniwersalnego w ramach swojej działalności. Celem programu jest zdobycie przez kadrę uczelni wiedzy na temat ryzyk i szans związanych z pracą w zróżnicowanej grupie, a także opracowanie narzędzi do skutecznego stosowania zasad projektowania uniwersalnego.
Projekt zostanie zrealizowany metodą sesji współtworzenia, angażując zarówno pracowników uczelni, jak i studentów ze zidentyfikowanymi niepełnosprawnościami. Uczestnicy będą pracować nad rzeczywistymi wyzwaniami, z którymi mierzy się uczelnia, korzystając z narzędzi symulujących różne ograniczenia funkcjonalne. Cały proces składa się z kilku etapów: od zbierania danych na temat potrzeb użytkowników, przez generowanie pomysłów i budowę prototypów, aż po końcowe testowanie i wdrożenie rozwiązań.
Efektem tych działań będzie stworzenie rozwiązań, które odpowiedzą na zdefiniowane problemy i będą atrakcyjne dla wszystkich użytkowników, niezależnie od rodzaju niepełnosprawności. Dodatkowo uczestnicy projektu zdobędą kompetencje niezbędne do stosowania metodyk projektowania uniwersalnego w przyszłości.
Nowoczesny notatnik brajlowski od Harpo
Firma Harpo, specjalizująca się w projektowaniu urządzeń dla osób niewidomych i słabowidzących, współpracowała z zespołem Stronyinternetowe.uk przy tworzeniu innowacyjnego notatnika brajlowskiego. Celem projektu było zaprojektowanie urządzenia, które przełamie bariery komunikacyjne i znacząco ułatwi korzystanie osobom niewidomym.
Kluczowym elementem procesu projektowego było głębokie wsłuchanie się w potrzeby i doświadczenia docelowych użytkowników – osób niewidomych i słabowidzących. Od samego początku prac, w zespole projektowym uczestniczyli przedstawiciele tej grupy, dzieląc się swoimi spostrzeżeniami i preferencjami. Dzięki temu udało się stworzyć notatnik brajlowski, który w pełni odpowiada na ich specyficzne wymagania.
Podejście skoncentrowane na użytkowniku, charakterystyczne dla projektowania uniwersalnego, umożliwiło firmie Harpo opracowanie rozwiązania znacząco usprawniającego codzienne funkcjonowanie osób niewidomych. Jest to przykład tego, jak stosowanie zasad inkluzywnego projektowania może prowadzić do prawdziwie innowacyjnych produktów, dostosowanych do różnorodnych potrzeb.
Kolekcja mebli marki Vox
Projekt kolekcji mebli 4 You marki Vox to kolejny przykład udanego zastosowania filozofii projektowania uniwersalnego. W ramach prac nad tą linią, firma zaangażowała multidyscyplinarne zespoły, w których uczestniczyli także przyszli użytkownicy mebli.
Kluczowym zadaniem było zbadanie i zrozumienie potrzeb nowego, zróżnicowanego społeczeństwa, w tym osób niepełnosprawnych, starszych oraz dzieci. Tak kompleksowe podejście pozwoliło na opracowanie rozwiązań meblowych, które nie są przypisane do konkretnego wieku czy wielkości mieszkania, a jednocześnie rozwiązują problemy funkcjonalne w organizowaniu przestrzeni.
Efektem prac jest kolekcja mebli, która daje niemal nieograniczone możliwości aranżacyjne, będąc dostępna i użyteczna dla szerokiego grona odbiorców. Projekt ten został doceniony nie tylko przez klientów, ale także przez branżowych ekspertów, stając się wzorem wdrażania koncepcji projektowania uniwersalnego.
Projektowanie dla wszystkich – nowy standard w tworzeniu rozwiązań
Podsumowując, projektowanie uniwersalne to filozofia, która stawia człowieka w centrum procesu projektowego. Jej celem jest tworzenie rozwiązań dostępnych i użytecznych dla możliwie najszerszego grona odbiorców, bez względu na ich indywidualne możliwości czy ograniczenia.
Kluczową zasadą jest, aby produkty, usługi i otoczenie były projektowane od podstaw z myślą o różnorodnych potrzebach użytkowników, a nie jedynie dostosowywane do nich post factum. Takie podejście nie tylko zapewnia równy dostęp, ale także przyczynia się do integracji społecznej i niwelowania barier.
Choć osiągnięcie pełnej uniwersalności jest trudne, to dążenie do inkluzywnego projektowania powinno stać się współczesnym standardem. Jak twierdził Ronald Mace, każdy z nas jest lub będzie kiedyś niepełnosprawny, dlatego rozwiązania dostępne dla wszystkich powinny być normą, a nie wyjątkiem.
Świadomość tej filozofii rośnie, a coraz więcej firm i organizacji podejmuje wyzwania projektowania uniwersalnego, czego dowodzą przedstawione przykłady. Dzięki temu powstają innowacyjne produkty, usługi i środowiska, które realnie poprawiają jakość życia użytkowników, niezależnie od ich indywidualnych możliwości.
Wdrażanie zasad inkluzywnego projektowania stanowi więc nie tylko szansę na zwiększenie dostępności, ale również na budowanie bardziej spójnych, otwartych i zintegrowanych społeczności. To kierunek, w którym Stronyinternetowe.uk i inne firmy z branży powinny podążać, tworząc nowoczesne, dostępne dla wszystkich rozwiązania cyfrowe.
