Wizerunek jako dobro osobiste podlegające ochronie prawnej
Wizerunek to jedno z najważniejszych dóbr osobistych człowieka, podlegające szczególnej ochronie prawnej. Przepisy w Polsce, takie jak ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz Kodeks cywilny, wyraźnie regulują kwestie rozpowszechniania wizerunku osób fizycznych.
Zgodnie z art. 81 ustawy o prawie autorskim, rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. Oznacza to, że w większości przypadków niezbędna jest zgoda danej osoby na opublikowanie jej zdjęcia lub nagrania. Wizerunek jest bowiem ściśle powiązany z prawem do prywatności i godności człowieka.
Istnieją jednak pewne wyjątki od tej ogólnej zasady. Zgodnie z art. 81 ust. 2 pkt. 1, zgoda nie jest wymagana, jeżeli osoba stanowi jedynie szczegół całości, takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza. Ponadto, zgoda nie jest potrzebna, gdy osoba jest osobą powszechnie znaną, a wizerunek został utrwalony w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych lub zawodowych.
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, chodzi tu o osoby, które “wprost lub w sposób dorozumiany godzą się na podawanie do publicznej wiadomości wiedzy o swoim życiu”. Są to zazwyczaj politycy, aktorzy, piosenkarze, wybitni sportowcy i inne osoby, których działalność stała się przedmiotem medialnego zainteresowania.
Granice ochrony wizerunku osób publicznych
Jednak samo pełnienie funkcji publicznej nie oznacza, że osoba ta traci całkowicie prawo do ochrony swojego wizerunku. Sąd Najwyższy podkreślił, że wizerunek osoby publicznej może być rozpowszechniany tylko w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, a nie w każdej sytuacji jej życia prywatnego.
Jak wskazano w orzecznictwie, jeżeli ujawnienie wizerunku następuje w krytycznym kontekście, powoduje ono ryzyko dalej idącego napiętnowania osoby przedstawionej. Dotyczy to zwłaszcza zwykłych sytuacji życia codziennego, objętych sferą życia prywatnego, w których jednostka nawiązuje kontakty z innymi osobami bez ujawniania swojej tożsamości.
Co więcej, rozpowszechnianie wizerunku osoby publicznej powinno mieć charakter informacyjny, tj. być związane z przedstawianiem wykonywania przez portretowanego jego sprawowanych funkcji. Przykładowo, dopuszczalne będzie opublikowanie zdjęcia polityka podczas konwencji programowej partii czy fotografia aktorki na gali wręczenia nagród branżowych. Natomiast najczęściej praktyka wskazuje, że aktorzy i piosenkarze są ukazywani w sytuacjach niezwiązanych z ich pracą zawodową.
Wykorzystywanie wizerunku w celach komercyjnych
Kolejną istotną kwestią jest wykorzystywanie wizerunku osób publicznych w celach komercyjnych, np. do reklamy produktów. Nawet jeśli wizerunek został utrwalony w sytuacji pełnienia funkcji publicznych, to jego wykorzystanie do celów czysto komercyjnych wymaga zgody zainteresowanej osoby. Znana twarz bez wątpienia napędza sprzedaż, dlatego firmy chętnie wykorzystują wizerunki celebrytów na swoich gadżetach, koszulkach czy kubkach.
Jak podkreśla Sąd Najwyższy, wizerunek osoby publicznej nie może być wykorzystywany w reklamie lub w celach wyłącznie komercyjnych bez jej zgody. Konieczne jest uzyskanie wyraźnej zgody na takie wykorzystanie, niezależnie od tego, że dana osoba jest powszechnie znana.
Ochrona wizerunku osób nieżyjących
Warto również wspomnieć o ochronie wizerunku osób już nieżyjących. Zgodnie z polskim prawem, ochrona osób zmarłych trwa 20 lat od momentu śmierci. Do tego czasu to małżonek zmarłego może udzielić zgody na rozpowszechnianie jego wizerunku. Jeśli zmarły nie miał małżonka lub oni także już nie żyją, zgodę mogą wyrazić kolejno: dzieci, rodzice, rodzeństwo oraz dzieci rodzeństwa.
Kwestia wykorzystywania wizerunku osób nieżyjących budzi liczne kontrowersje. Przykładem może być sprawa marki odzieżowej, która stworzyła kolekcję inspirowaną postacią zmarłego muzyka Grzegorza Ciechowskiego. Zarówno fani, jak i rodzina artysty, nie byli zadowoleni z tego faktu.
Odpowiedzialność za naruszenie prawa do wizerunku
Naruszenie prawa do wizerunku może skutkować poważnymi konsekwencjami prawnymi i finansowymi. Osoba, której wizerunek został opublikowany bez zgody, może dochodzić odszkodowania za poniesione szkody majątkowe i niemajątkowe. W skrajnych przypadkach może to nawet wiązać się z odpowiedzialnością karną.
Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych (UODO) może również nałożyć kary administracyjne na podmioty, które nie przestrzegają przepisów o ochronie wizerunku. Kary te mogą sięgać nawet dziesiątek lub setek tysięcy złotych, szczególnie w przypadku powtarzających się naruszeń.
Ponadto, naruszenie prawa do wizerunku może mieć poważne konsekwencje wizerunkowe i reputacyjne dla firm czy osób, które je popełniły. W erze mediów społecznościowych i szybkiego rozprzestrzeniania się informacji, taka sytuacja może mieć długotrwałe negatywne skutki.
Podsumowanie
Ochrona wizerunku osób publicznych w internecie to złożone zagadnienie, regulowane przez szereg przepisów prawnych. Mimo że osoby powszechnie znane muszą liczyć się z większym stopniem ekspozycji, to nadal przysługuje im prawo do ochrony prywatności i godności.
Kluczowe jest, aby rozpowszechnianie wizerunku celebrytów odbywało się w zgodzie z prawem, tj. w związku z pełnieniem przez nich funkcji publicznych, a nie w kontekście prywatnym. Wykorzystywanie wizerunku do celów komercyjnych wymaga z kolei wyraźnej zgody zainteresowanej osoby.
Naruszenie tych zasad niesie ze sobą poważne konsekwencje prawne i finansowe. Dlatego każdy, kto publikuje materiały wizualne online, powinien mieć na uwadze ochronę wizerunku osób trzecich i postępować zgodnie z obowiązującymi przepisami.
