Tłumaczenie postów na języki obce
Wzbogacanie umiejętności językowych poprzez tłumaczenie
Pamiętam moment, w którym po raz pierwszy naprawdę uświadomiłam sobie, jak ważny jest język. Było to jeszcze w szkole podstawowej, na lekcji polskiego. Zawsze lubiłam zapisywać na okładce zeszytu jakąś inspirującą myśl związaną z danym przedmiotem. I dokładnie pamiętam, że w ósmej klasie na zeszycie do polskiego zapisałam słowa Ludwiga Wittgensteina: “Granice mojego języka są granicami mojego świata”. Te słowa tak mocno we mnie wrosły, że do dziś przypominają mi, jak niesamowitym narzędziem jest język.
Umiejętność tłumaczenia tekstów z jednego języka na drugi to niewątpliwie cenna kompetencja, która pozwala nam rozszerzyć te granice. Jako właścicielka firmy projektującej strony internetowe, często spotykam się z koniecznością przetłumaczenia treści na różne języki, aby dotrzeć do szerszego grona odbiorców. Dlatego chciałabym podzielić się z Wami swoją wiedzą i doświadczeniem w tej dziedzinie.
Renesans tłumaczeń w nauczaniu języków obcych
Jeszcze do niedawna tłumaczenia miały bardzo złą sławę w dydaktyce języków obcych. Przez prawie 100 lat panowało przekonanie, że używanie języka ojczystego na lekcji jest szkodliwe. Dlatego z ogromną niechęcią traktowano wszelkie aktywności oparte na nim, w tym dwujęzyczne tłumaczenia.
Jednak na początku XXI wieku nastąpiła wyraźna zmiana. Tłumaczenia dwujęzyczne stały się pożądanym i wartościowym działaniem dydaktycznym, a postulaty dotyczące kształcenia tej umiejętności pojawiły się w znaczących dokumentach, takich jak Europejski System Opisu Kształcenia Językowego (ESOKJ) z 2003 roku. Również w polskiej podstawie programowej znalazły się zapisy o kształceniu umiejętności przetwarzania wypowiedzi, polegającej m.in. na przekazywaniu informacji sformułowanych w języku obcym w języku polskim i odwrotnie.
Jak twierdzi dr Emilia Podpora-Polit, “Wraz z początkiem XXI w nastąpiła wyraźna zmiana nastawienia – tłumaczenia bilingwalne stały się pożądanym i wartościowym działaniem dydaktycznym, a postulaty dotyczące kształcenia tej umiejętności pojawiły się w znaczących dokumentach, w tym w Europejskim systemie opisu kształcenia językowego ESOKJ 2003 oraz na gruncie polskim w szkolnej podstawie programowej”.
Rola języka ojczystego w nauce języka obcego
Okazuje się, że język ojczysty zawsze towarzyszy komunikacji w języku obcym – oczywiście w różnym stopniu, w zależności od zaawansowania kompetencji językowych. Często zachodzi tzw. “tłumaczenie myślowe”, polegające na mniej lub bardziej świadomym przekładzie stworzonego tekstu na język obcy.
Jak trafnie zauważa Janusz Arabski, “Nie miejmy złudzeń, że objaśnienie znaczenia danego wyrazu czy danej struktury w języku docelowym okaże się wystarczające nawet jeśli nauczyciel na tym poprzestanie – uczeń sam zatroszczy się o znalezienie odpowiednika w L1”. Język ojczysty nieustannie towarzyszy przyswajaniu języka obcego, gdyż nie można wyeliminować tego, co głęboko tkwi w naszej świadomości.
Dlatego też dydaktycy mówią niemal jednogłośnie, że język ojczysty powinien pomagać nam w nauce języka obcego, a nie być z niej wykluczany. Jak twierdzi Zofia Chłopek, “nawet w podejściu komunikacyjnym użycie języka ojczystego jest dozwolone, zgodnie z zasadą że dozwolony jest każdy środek prowadzący do rozwoju kompetencji komunikacyjnej”.
Kiedy warto sięgnąć po tłumaczenie?
Tłumaczenie jest szczególnie przydatne w kilku sytuacjach. Po pierwsze, gdy wprowadzamy nowe słownictwo – tłumaczenie z języka obcego na polski może być dobrym sposobem wyjaśnienia znaczenia. Po drugie, przy omawianiu trudniejszych struktur gramatycznych – krótkie tłumaczenie na język polski ułatwia ich zrozumienie. Po trzecie, gdy analizujemy treść omawianych tekstów – komentarz w języku polskim pozwala szybciej uchwycić sens.
Ponadto tłumaczenia stanowią doskonałe narzędzie do kontrolowania stopnia zrozumienia – zarówno tłumaczenie z języka obcego na polski, jak i z polskiego na obcy pomagają sprawdzić, czy uczeń opanował daną konstrukcję.
Oczywiście, tłumaczenie należy stosować z umiarem i rozsądkiem. Nie może ono zastępować kontaktu z językiem docelowym, a jedynie go uzupełniać. Jak podkreśla Sławomir Wach, “Powrót mowy ojczystej na lekcje języka obcego nie oznacza jednak przyzwolenia na jej ciągłe i nieuzasadnione wykorzystanie. Nie może ona bowiem zastępować języka obcego, a jedynie go uzupełniać”.
Zalety stosowania tłumaczeń
Lista korzyści płynących ze stosowania technik bilingwalnych jest naprawdę długa. Przede wszystkim tłumaczenie pogłębia świadomość językową i rozwija kulturę języka. Uczniowie nabywają umiejętność wyrażania niuansów w obu językach, zauważają podobieństwa i różnice w werbalnym ujmowaniu rzeczywistości.
Ćwiczenia translacyjne wpływają też korzystnie na rozwój autonomii językowej, ułatwiając naukę tym, którzy preferują świadome przyswajanie języka. Pomagają także zredukować stres i napięcie związane z używaniem języka obcego, podnosząc poczucie bezpieczeństwa na lekcji.
Co więcej, tłumaczenia ułatwiają wyjaśnianie znaczeń wyrazów i wspomagają ich zapamiętywanie. Podobnie jest w zakresie gramatyki – dzięki nim nawet trudne zagadnienia wydają się prostsze i bardziej przystępne.
Techniki translacyjne umożliwiają też inicjowanie i podtrzymywanie interakcji werbalnych, a tym samym rozwijają kompetencję komunikacyjną w języku obcym. Jak słusznie zauważa Jan Iluk, “stosowanie języka ojczystego stanowi kognitywne odciążenie w procesie przetwarzania informacji językowych”.
Przykłady ćwiczeń translacyjnych
Jednym z prostych, a jednocześnie efektywnych ćwiczeń translacyjnych jest tworzenie “fiszek”. Uczniowie sami przygotowują karteczki, na których na jednej stronie zapisują podane przez nauczyciela wyrazy w języku obcym, a na drugiej – ich polskie odpowiedniki. Taka aktywność nie tylko rozwija słownictwo, ale też uczy samodzielności i samokontroli.
Innym ciekawym zadaniem jest “zepsuty robot”. Nauczyciel nagrywa krótki tekst po polsku, a uczniowie muszą podać jego niemieckie tłumaczenie. Dzięki temućwiczą zarówno rozumienie, jak i produkcję wypowiedzi w języku docelowym.
Popularną techniką są również “krzyżówki” i “bingo” z tłumaczeniem. Uczniowie wpisują obcojęzyczne wyrazy, a nauczyciel podaje ich polskie odpowiedniki. To znakomite ćwiczenie na utrwalenie słownictwa.
Inną ciekawą metodą jest “dryl tłumaczeniowy” – polegający na powtarzaniu struktur gramatycznych według wzorca, z zastosowaniem tłumaczenia. Nauczyciel podaje zdanie po polsku, a uczniowie tłumaczą je na język obcy.
Warto też zachęcać uczniów do samodzielnego tworzenia “gramowników” – prostych słowniczków przyimków wraz z tłumaczeniem wyrażeń je zawierających. Pozwala to uświadomić sobie, że przyimków nie tłumaczy się dosłownie.
Niezwykle cenne są również ćwiczenia oparte na “podwójnym tłumaczeniu” – z języka obcego na polski, a następnie z powrotem na obcy. Pozwala to sprawdzić, na ile dobrze uczeń opanował daną konstrukcję.
Tłumaczenia, a nowoczesne technologie
Niezwykle pomocnym narzędziem w nauce języków obcych jest także tłumacz Google. Niestety, wielu uczniów bezkrytycznie mu ufa, a nawet nie chce korzystać z tradycyjnych słowników. Dlatego warto przeprowadzać ćwiczenia, w których uczniowie sami porównują jakość tłumaczenia maszynowego z własnym.
Takie zadanie uświadamia im, że tłumacz Google, choć bardzo przydatny, ma jednak ograniczenia. Nie radzi sobie dobrze z idiomami, niuansami znaczeniowymi czy konstrukcjami gramatycznymi. Dzięki temu ćwiczeniu uczniowie uczą się krytycznego podejścia do narzędzi cyfrowych i doskonalą swoje umiejętności językowe.
Podsumowując, tłumaczenie to wartościowe narzędzie, które warto z powodzeniem wykorzystywać w nauczaniu języków obcych. Pozwala ono nie tylko rozwijać kompetencje językowe, ale też kształtować postawy autonomiczne i krytyczne myślenie. A co najważniejsze, może to robić w sposób ciekawy i angażujący dla uczniów. Wierzę, że przedstawione przeze mnie przykłady ćwiczeń translacyjnych pozwolą Wam na urozmaicenie Waszych lekcji i skuteczne wspieranie rozwoju językowego Waszych uczniów.
